Kleurbeheer voor fotografie
Foto's maken is geweldig om te doen, steeds meer mensen ontdekken dit onder andere door televisie pogramma's als "Het perfecte plaatje". Echter het kleurbeheer is onlosmakelijk verbonden met professionele fotografie. Mijn stagiaire Lisa kwam met een vraag over color management, waardoor een voor mij logisch proces weer even bewust werd gemaakt. Graag vertel ik je iets meer over het totale proces van kleurbeheer, want hoe zorg je er nu voor dat de foto op je monitor, mobiel en afdruk altijd hetzelfde uitziet?
Kleurbeheer zorgt ervoor dat de kleuren op verschillende apparaten of media met zo weinig mogelijk verschillen worden weergegeven. Het lijkt ingewikkeld, maar met de juiste aanpak en tools is het dat niet. Wel is het van belang dat je kleuren juist weet in te schatten.
Je foto hoeft niet altijd natuurgetrouw uit te zien als jij dat niet wilt. Je kunt namelijk creatief werken met filters en contrasten bewust verhogen, het beeld moet uiteindelijk uitzien zoals jij dat wilt. Zelfs bij een zwart-wit foto is kleurbeheer van belang, je foto mag op je scherm namelijk geen kleurzweem bevatten. Met kleurzweem wordt een afwijking in kleur bedoeld die over de gehele foto aanwezig is. Als je een zwart-wit foto bewerkt, mag deze geen kleurzweem hebben. Hij moet écht zwart-wit en grijstinten hebben.
Kleurbeheer begint bij de ruime waar je de foto's bewerkt. De lichtinval en inrichting kunnen de waarneming van kleur en helderheid beïnvloeden, dat is uiteraard niet de bedoeling. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want iedere ruimte heeft wel een raam. Ik kan niet in een ruimte zonder raam, ik moet af en toe even naar buiten kunnen kijken, ook om mijn ogen voldoende afwisseling te geven. Daglicht heeft steeds een andere tint, kijk maar eens hoe snel dat gaat bij een zonsopgang. Op een grijze dag met veel bewolking zijn er andere kleuren dan op dagen wanneer de zon schijnt. Op een zonnige dag is de ruimte binnen ook veel helderder. Het is daarvoor dat ik mijn foto's altijd op verschillende tijdstippen beoordeel en vrijwel nooit direct oplever. Aanbevolen is dus een ruimte waarin geen daglicht binnen komt. Gebruik daarnaast alleen neutrale kleuren om je heen. Een grijze muur is ideaal, felle tinten als rood, blauw of oranje is af te raden.
Plaats je beeldscherm zo dat er geen daglicht of zonlicht op valt. Bij een laptop komt ook nog de kijkhoek erbij kijken, wat het nog moeilijker maakt. Wanneer je kunstlicht gebruikt, zorg er dan voor dat deze ook geschikt is. Zelf gebruik ik geen kunstlicht, daar het té veel mijn waarneming beïnvloedt. De meeste lichtbronnen, zoals die in mijn huis en kantoorruimte, produceren een warm licht met een kleurtemperatuur van 2700 tot 3000 Kelvin. Dat is gezellig, maar niet goed om je foto's bij te beoordelen. Wanneer je een lamp wil gebruiken, kies dan voor lampen met een kleurtemperatuur van 5000 of 6500 Kelvin en een groot kleurspectrum (hoge CRI/Color rendering index). In veel grafische sectoren wordt gewerkt met 5000 K, wat overeenkomt met daglicht op een zonnige dag. Plaats de lichtbron niet te dicht bij je scherm!
De meest belangrijke schakel in kleurbeheer is het scherm waarop je werkt.
.jpg)
Als het hier misgaat, komt het verderop niet meer goed. Daarom is het belangrijk dat je je scherm regelmatig kalibreert. Hiervoor zijn verschillende apparaatjes te verkrijgen, ze zijn gemakkelijk in gebruik en kan je een hoop frustratie besparen. De Calibrite ColorChecker Display is een goed te gebruiken device voor als je hier pas mee begint. Je hoeft zelf niet te weten welke afwijking er is en wat jij eraan moet doen, de meegeleverde software zorgt ervoor dat de kleur- en helderheidswaarden worden aangepast om de doelkleurwaarden zo dicht mogelijk te benaderen. De belangrijkste makers van kalibratie-hardware zijn Datacolor en Calibrite. Zelf werk ik met de ColorEdge Eizo monitor met ingebouwde kalibratie. Dat wil zeggen dat de kalibratie in de monitor zelf wordt aangestuurd, niet via de grafische kaart van je computer. Regelmatig laat ik de EX4 Colorsensor even meten, zo ben ik altijd verzekerd van de juiste weergave op mijn scherm.
Kalibratiesoftware
Bij de schermkalibrator zit zoals gezegd ook de software. Dit is erg gemakkelijk in gebruik, zodat iedereen zonder al te veel voorkennis hiervan gebruik kan maken. Je kiest de gewenste instellingen, plaatst de kalibrator op het scherm en start het proces. In de tussentijd drink jij een kopje koffie 😉. Let wel even op: een belangrijke instelling die je zelf moet kiezen is de gewenste kleurtemperatuur. Die sluit het beste aan bij de kleur van het licht in je werkruimte. Gebruik je kunstlicht waarvan je de kleurtemperatuur weet, zoals bijvoorbeeld 5000 Kelvin, dan stel je die waarde in. Wordt je werkruimte verlicht door daglicht, dan kun je 6000K of 6500K instellen. Als de software vraagt om een gammawaarde in ste stellen, kies dan 2.2.
Wat ook zeer belangrijk is, is de helderheid van je scherm. Als het scherm te helder is ingesteld, zul je geneigd zijn om foto's tijdens het bewerken te donker te maken en omgekeerd. Van de fabriek uit zijn de meeste schermen sowieso veel te helder afgesteld. Dat is prima voor games en video, maar voor fotobewerking niet goed. Het doel is om de helderheid van het scherm zo in te stellen dat het overeenkomt met de helderheidsindruk van een afdruk die je naast het scherm houdt.
Ik kan er zelf altijd enorm van genieten als ik een afdruk bestel en deze exact overeenkomt met de kleuren en helderheid op mijn monitor 🥰
Meten is weten
Dat zegt mijn echtgenoot, werkzaam in de electrotechniek, altijd maar dit geldt ook voor je kalibratie. Zodra je de parameters hebt ingesteld kan het kalibratieproces beginnen. De software stuurt tientallen testbeelden naar het scherm en meet de kleuren op het scherm. Na afloop berekent de software de nodige aanpassingen. Dat kan op twee manieren:
- bij softwarekalibratie wordt een correctieprofiel gemaakt, een zogenaamd ICC-profiel. Het profiel heeft instructies waamee het besturingssysteem van je computer de nodige correcties laat uitvoeren in de grafische kaart die de signalen naar de monitor stuurt.
- bij hardwarekalibratie worden de onnauwkeurigheden in de kleurweergave van de monitor gecorrigeerd in de Look-Up-Table (LUT) van de monitor. Ook de helderheid wordt aangepast. Hardwarekalibratie biedt een betrouwbaarder resultaat dan softwarekalibratie, maar is alleen mogelijk als de monitor dat ondersteunt.
Hoe krijg je nu de juiste print?
Als je je foto's wil laten afdrukken, is het wenselijk dat de afdruk overeenkomt met wat je op je scherm ziet. Dat is bijna onmogelijk. Pixels op je scherm zijn niet hetzelfde als inktdruppels op papier, je krijgt het nooit één op één op papier. Het ligt er ook aan welke kleur papier er wordt gebruikt, er zijn vele tinten wit. Ik lever de beelden aan zoals mijn workflow is ingesteld, namelijk op die van fotografie. De drukker of professionele centrale zorgt ervoor dat het juiste kleurprofiel wordt gebruikt om de afdruk zo natuurgetrouw te printen. De bedrijven waarmee ik samenwerk hebben dit dan ook goed in orde. Maar wat als je zelf wil afdrukken? Dat zul je moeten gaan werken met een printerprofiel. Een printerprofiel bevat informatie over hoe de printer kleuren reproduceert. Je selecteert het printerprofiel in de software waarmee je de foto afdrukt.
Je kunt zelf een printerprofiel maken als je een fotospectrometer bezit. Je drukt dan via de meegeleverde software een testkaart met verschillende kleurvlakken af. Let erop dat je bij het printen de kleuraanpassingen en je software en printerdriver uitschakelt. Als de testkaart droog is, scan je de kleurvlakken op de kaart met de spectrometer. De software maakt dan een ICC-profiel voor jouw specifieke printer en de gebruikte papiersoort. Belangrijk: selecteer je printerprofiel niet gelijktijdig in de beeldbewerkingssoftware en de printerdriver. Wanneer je ze allebei aan kleurbeheer laat doen, krijg je conflicten.
Hopelijk heeft deze blog je op weg geholpen naar een beter kleurbeheer in je fotografie. Mijn eigen ervaringen en kennis zijn hier gecombineerd met informatie uit het Focus magazine, editie #11 november 2021. Er is online veel informatie te vinden, maar ik help je graag persoonlijk op weg.